Samen sterk tegen pesten in de lagere school: hoe leerkrachten het verschil maken

Pesten in de lagere school blijft een van de meest hardnekkige uitdagingen in het onderwijs. 

Het ondermijnt niet alleen het zelfvertrouwen van kinderen, maar beïnvloedt ook de groepsdynamiek, het leerklimaat en de algemene veiligheid op school. En toch: als leerkracht sta je sterker dan je denkt. Met een doordachte aanpak, gedragen door het hele schoolteam, kun je een omgeving creëren waarin pesten geen kans krijgt.

Wat is pesten echt?

Pesten is systematisch, herhaald en opzettelijk gedrag waarmee iemand schade wordt toegebracht—fysiek, emotioneel of sociaal. Het is niet hetzelfde als plagen. Pesten draait om machtsongelijkheid. Dat kan zichtbaar zijn (bijvoorbeeld fysiek geweld), maar vaak is het subtieler: uitsluiten, roddelen, negeren.

En het gebeurt vaker dan we denken. Onderzoek toont aan dat 1 op 5 kinderen in het lager onderwijs te maken krijgt met pestgedrag. De gevolgen zijn ernstig: angst, depressie, verminderde schoolprestaties, en in sommige gevallen zelfs langdurige trauma’s.

Waarom sociaal-emotionele vaardigheden cruciaal zijn

Een kind dat stevig in zijn of haar schoenen staat, kan beter omgaan met conflicten, weerbaarheid tonen en grenzen aangeven. Maar dat leren kinderen niet vanzelf. Sociaal-emotionele vaardigheden (zoals empathie, zelfregulatie en assertiviteit) moeten systematisch aangeleerd en geoefend worden, net zoals rekenen of lezen.

Leerkrachten spelen hierin een sleutelrol. Niet alleen door het aanleren van vaardigheden, maar ook door een veilige klasomgeving te creëren waarin respect, verbinding en open communicatie centraal staan.

De kracht van een klasgroep

Pesten ontstaat zelden "per ongeluk". Het groeit in een klimaat waarin wegkijken de norm is en verbondenheid ontbreekt. Daarom is groepsdynamiek cruciaal. Een klas waar kinderen zich gehoord, gezien en gewaardeerd voelen, is minder vatbaar voor pesten.

Bouwblokken voor een pestbestendige klas:

• Werk aan groepsvorming vanaf dag één: teamopdrachten, kringgesprekken, coöperatieve werkvormen.

• Maak van waarden een leefregel: respect, zorg, eerlijkheid – laat ze concreet terugkomen in gedrag.

• Zet in op inclusie: vier verschillen, geef ruimte aan elk kind om zichzelf te zijn.

• Leer kinderen opkomen voor elkaar: train burgerschap, geef tools om ‘de stille meerderheid’ te activeren.

Wat kun jij als leerkracht concreet doen?

1. Wees zichtbaar en voorspelbaar

Kinderen voelen zich veilig bij duidelijke grenzen en consequente opvolging. Maak je rol als leider van de groep helder: niet door streng te zijn, maar door nabijheid en structuur.

2. Gebruik signalen als startpunt

Leer de non-verbale signalen van pestgedrag herkennen: plots minder praten, vermijden van bepaalde plekken, dalende schoolresultaten, fysieke klachten zonder duidelijke oorzaak. Neem signalen altijd ernstig.

3. Creëer een cultuur van openheid

Laat kinderen weten dat praten helpt. Maak tijd voor een wekelijkse babbelronde, anonieme brievenbus of individuele check-ins. Kinderen moeten voelen dat jouw klas een veilige plek is om iets te delen.

4. Werk samen met ouders en collega's

Pesten stopt zelden vanzelf. Het vraagt een groot team: jij, collega’s, ouders en eventueel externe hulpverleners. Houd de lijnen kort. Communiceer helder. Sta niet alleen.

5. Integreer sociaal-emotioneel leren (SEL) in je dagelijkse werking

Gebruik methodieken die SEL ondersteunen, zoals:

• Rots en Water

• KiVa

• Leefstijl

• Babbeldoos of gevoelsbarometer

• Mindfulnessmomenten

  
  

Een warme klas redt levens

Het klinkt groots, maar het is waar: de sfeer die jij als leerkracht creëert, maakt een wereld van verschil. Je kan kinderen het gevoel geven dat ze ertoe doen. Dat ze veilig zijn. Dat ze niet alleen zijn.

Elke blik, elk woord, elke keuze in je klas draagt bij aan het klimaat waarin pesten óf ruimte krijgt, óf verdwijnt.

Tot slot: laten we pesten niet minimaliseren

Pesten is nooit "een fase". Het is nooit "iets wat ze zelf moeten oplossen". Het is een ernstig signaal dat vraagt om een betrokken, doortastende en liefdevolle aanpak. En ja: dat vraagt energie, tijd en doorzettingsvermogen. Maar het loont.

Want als kinderen leren dat ze er mogen zijn, dat ze verschil mogen maken, dat ze voor elkaar kunnen opkomen—dan groeien ze uit tot jongeren die stevig staan in het leven.

En dat begint, elke dag opnieuw, bij jou in de klas.

Wil jij het verschil maken?

Neem een kijkje in Samen Sterk tegen Pesten Een bundel met activiteiten rond weerbaarheid en verbondenheid.

Veelgestelde vragen over pesten in het lager onderwijs

Wat is het verschil tussen plagen en pesten?

Plagen is meestal wederzijds en onschuldig.

Pesten is herhaald, opzettelijk en gericht op kwetsen.

Wat als ik vermoed dat een kind gepest wordt?

Ga in gesprek, luister zonder oordeel, en betrek indien nodig ouders en zorgcoördinator. Wacht niet af.

Welke signalen wijzen op pestgedrag?

Minder participatie, teruggetrokken gedrag, fysieke klachten, angst om naar school te gaan, wisselende vriendschappen.